• Zoek de kruising van Retranchementstraat en Burkeldijk.
• Op dat moment sta je al aan het stuk gekend als Fort Hazegras en zal je een weiland doorkruist met een waterloop zien die voorheen ook al een militaire functie had als onderdeel van de Cantelmolinie.
• Op het weiland tussen Retranchementstraat en Cantelmolinie, liggen 2 grote manschappenbunkers. Dit is de grote manschappenbunker rechtover de hoeve in het weiland aan de overzijde van de Retranchementstraat.
• Dit weiland, inclusief het stuk zuidelijk van deze waterloop, bevat nog een aantal grotere en kleinere structuren.
• Deze zijn gedeeltelijk WOI, gedeeltelijk WOII door elkaar.

• Omdat er van de structuren van de Hollandstellung niet echt een eenduidige nummering bestaat, is het natuurlijk vervelend dat deze die er mogelijks al van bestaan op de duur allen door elkaar worden gebruikt en we op de duur het bos door de bomen van nummeringen niet meer zien staan. Dit zijn alvast de nummeringen die ik ken van deze bunkers:

• Gemeente Knokke Heist, Sectie G, kadastraal perceel 757 (gedeeltelijk) - de bunker heeft geen apart kadasternummer

• De originele eigenaars van locaties waar Duitse bunkers werden gebouwd, werden niet zoals bij de bouw van Belgische bunkers in het interbellum onteigend. Zij hadden gewoon pech en de Duitse bezetter eigende zich de grond toe en bouwde er op wat hij er wilde opzetten. Men had daar als burger weinig over te klagen en kreeg dus op die manier een In veel gevallen giftig Duits cadeau.
• Na de oorlog werden deze bunkers dan ook automatisch opnieuw eigendom van wie er origineel eigenaar van was voor de opeising gezien zij daar nooit voor onteigend waren.
• Zeer zelden zijn daar na de oorlog van Belgische kant schadevergoedingen voor betaald omdat de aanwezigheid van de structuren soms wel meer dan storend was voor de originele eigenaars of omdat de structuren interessant waren om over te nemen als Belgische bunkers naar de toekomst toe (is zelden gebeurd voor alle duidelijkheid)
• Het stond de eigenaars dan ook, zeker in de beginperiode na WOI, vrij daar mee te doen wat hij wou, al was afbreken zelden een optie omdat daar zeker op die momenten de middelen niet toe bestonden.
• Deze bunker maakt deel uit van het weiland zuidelijk van de Retranchementstraat, gekend als Fort Hazegras.
• Het weiland en de bijhorende structuren zijn eigendom van de landbouwer (de hoeve rechtover het weiland)

• Het betreft een grote manschappenstructuur centraal in wat wordt omschreven als "Stützpunkt Heinrich".
• Deze structuur maakt integraal deelt uit van het Stützpunkt Heinrich waarvan heden in totaal 14 structuren uit WOI gekend zijn (1 werd gesloopt ondertussen). Dit zouden er origineel 20 geweest zijn.

Functie van de bunker op de linie (link met eventueel andere structuren)

• Een van 2 vrij gelijkaardige manschappenbunkers, centraal in het steunpunt.

• Een L-vormig geknikt toegangssas dat uitloopt op een lange gang naar de 2e toegang.
• Op deze gang zitten 2 toegangsdeuren naar onderling vrij grote manschappenkamers die ook onderling nog eens verbonden zijn met een deurgat.
• Deze structuur heeft langs de noordzijde nog een 3e toegang tot een kleine U-vormige structuur die intern niet verbonden is met de rest van de structuur. De functie van deze kleine smalle U-vorm is totaal onduidelijk.

Bouwplannen horende bij deze bunker

Omschrijving van het bunkertje:

• Het is alvast een bunker deel uitmakend van het gedeelte van de linie opgetrokken door de Duitse Marine. Voor meer details over de specifiek daarbij toegepaste bouwprincipes, zie deze link.
• Dit impliceert in elk geval dat hij volledig als een monoliet ter plaatste gestorte gewapende betonnen structuur is opgetrokken.
• Het niveau van de bunker ligt in dit geval onder het maaiveld en de toegangen beginnen dan ook allen met een trap van een 5 tal treden.
• Dit toegangssas is aan een kant geknikt en loopt dan door in een lange gang tot de tweede toegang.
• In deze gang zitten 2 toegangsdeuren tot elk van de bunkerkamers die dan onderling ook nog eens rechtstreeks met elkaar verbonden zijn met een deurgat.
• De U-vormige aanbouw aan de voorzijde van de bunker is niet verbonden met de rest van de bunker. Wat de functie is van deze kleine aanbouw is ook heden nog aanduidelijk.
• Deze had wel een aparte toegangsdeur vanaf de buitenzijde.
• Deze structuren hadden aan de hoofdingangen houten deuren met aparte houten deurframes. Aan het betonnen toegangscomplex zie je nergens iets dat op de effectieve aanwezigheid van deuren hier, wijst. Bij de bunker KH M 21 kan je deze wel nog terugvinden zodat wel degelijk kan besloten worden dat er ook daar ooit deuren waren.
• De beide bunkerkamers waren gescheiden van de gang door zware houten deuren (beiden nog aanwezig).
• Ook tussen de bunkerkamers zat een deur.
• Ook het plafond van de bunkerkamer is uitgewerkt in ter plaatse gestort gewapend beton.
• De binnenwanden van de bunkerkamers waren tijdens WOI bezet met houten panelen. Men ziet hiervoor nog altijd in de betonnen wanden nog het lattenwerk zitten waarop deze wandplaten waren bevestigd.
• Tijdens WOII zullen deze wandpanelen niet meer aanwezig geweest zijn, wat dan ook de aanwezigheid van de vele opschriften op de wanden in deze bunker dan verklaart.
• Aan de buitenzijde zal de bunker altijd grotendeels onder het maaiveld hebben gestoken en zelfs grotendeels bijkomend aangevuld zijn met bermen van grond. Deze lag zelfs over de bunker wat hier en daar nog zichtbaar is. Dat is ook de reden dat de bunker zelfs heden ten dage op luchtfoto's amper te zien is.
• In de bunkerkamers zijn nergens uitsparingen voorzien, ook niet in de gang.

• De bunker is bereikbaar via de weilanden als er geen dieren op lopen en mits dit eerst te vragen aan de eigenaar van het weiland (de boerderij rechtover het weiland)
• De structuur is zoals de meeste structuren van dit Stützpunkt Heinrich tijdens WOII opnieuw gebruikt geweest van Duitse kant. Vandaar komt ook de discussie of het apart U-vormige structuurtje vooraan de bunker dateert uit deze periode of origineel reeds aanwezig was. Persoonlijk vermoed ik dat de structuur origineel reeds aanwezig was. Het beton is namelijk volledig identiek met de rest van de structuur. Wat dit 100% zou uitsluiten is kijken of ter hoogte van het dak een scheiding zichtbaar is tussen de beide bunkergedeeltes of niet.
• In deze smalle U-vormige ruimte is ook nog een klein rechthoekig gat gemaakt in de tussenwand. Of dit een aanpassing is van bv hergebruik tijdens WOII is ook onduidelijk.
• In de bunker zelf steekt heel wat rommel, van oud landbouwgerief tot hout.
• Toch bevat hij bv nog 2 authentieke deuren die wel geleidelijk aan in slechtere staat komen te zijn doordat ze enerzijds beginnen af te hangen van hun scharnieren en anderzijds in de gang in modder en water te hangen.
• De bunker bevat zeker mooie fraaie Duitse WOII opschriften op de wanden van de bunkerkamers.
• Het zijn zeker unieke bunkers op de linie.

• Aan de buitenzijde zijn hier weinig sporen van te zien.
• Hier en daar nabij de toegangssassen draagt hij wel wat projectielinslagen, zelfs van grotere kalibers.
• Er is zelfs projectielschade te zien in het aparte U-vormige aanbouwsel.
• De schade is allicht niet daterend uit WOI maar zal afkomstig zijn uit hergebruik van deze structuren tijdens de Duitse bezetting en allicht nog meest waarschijnlijk, de bevrijding.

• Voorlopig geen gekend.

Oudere Foto's van deze bunker

Allicht rond eind jaren '90 - Boek De Hollandstellung - Hans Sakkers

Eigen prospecties anno 2016 - 2018

Specifieke bijkomende interessante bronnen:

• Agentschap Onroerend Erfgoed 2017: Hollandstellung - https://inventaris.onroerenderfgoed.be/aanduidingsobjecten/69390
• Algemene omschrijving Fort Hazegras - https://inventaris.onroerenderfgoed.be/erfgoedobjecten/58787
• Ondanks dat gans het "Oude Fort Isabella" en "Het Nieuwe Fort Hazegras" officieel beschermd is, bestaan geen aparte fiches per hier aanwezige structuur en is de omschrijving die ervan is, alles behalve volledig en sluitend voor wat er nog te vinden is. Dit kan zeker gemeld worden voor de vele WOII structuren die amper in detail genoemd worden maar zelfs het aantal gemelde structuren van de Hollandstellung op deze site, klopt niet met het aantal dat hier geïnventariseerd wordt.